Izenak berak dioen bezala, hiri-baratze baten ezaugarria hiri-eremuaren barruan dagoela da, hau da, hiriaren barruan. Gezurra esango nuke hiri baratzeak zerbait berria direla esanez, oso litekeena da gaur egun Piparrikak hartzen duen espazioaren zati bat garai batean baratzea izatea, Madalenako baratzeak adibide argia dira. Beharbada, esan genezake gaur egun hiri-baratze horietako batzuek bertan behera utzi dutela, neurri batean, biziraupeneko erabilera tradizionala, eta, hala, baratze komunitarioen itxura hartu dutela, eta ezaugarri berriak hartu dituztela elikadura-subiranotasunarekin, nekazaritza ekologikoarekin, bizi-kalitatearen hobekuntzarekin, ingurumen-hezkuntzarekin, gizarte-harremanekin eta hiri-eraldaketarekin lotuta.
Zein dira baratze komunitario baten helburuak?
Nik beti esaten dudan bezala, baratze komunitarioa aitzakia bat da. Francesco Tonucci terminoa lapurtuz eta belaunaldi arteko izaera emanez, baratze komunitario baten bidez hirirako sarbidea demokratizatu eta espazio publikoari giza ezaugarri bat eman nahi zaio, ikuspegi ekologiko, belaunaldi arteko eta kulturarteko batekin habitata hobetzeko moduaren ikuspegitik sortua. Hau da, integrazioa izan behar du helburuetako bat, eta, horretarako, ezin da alde batera utzi horrelako proiektu batek zeharkako genero-ikuspegia izan behar duela. Ahaztu gabe ezkutua aukeratzea ez dela arbitrarioa, baratzea da, natura delako, hiri-ekologia delako, belaunaldiz belaunaldi traspasatutako jakintza kolektiboa delako. Bizitzaren zikloak, landareen erabilera medizinalak, labore sistema tradizionalak, birziklapena, berrerabilpena, laboreen txandakatzea ikastea aire freskoa arnasteko eta txorien kantua entzuteko gune bat da, kutsatuta, soila eta bizkortua agertzen zaigun hiri baten erdian.
Zer zerikusi dute baratze komunitarioek elikadura-subiranotasunarekin?
Uste dut nekazaritzako espazio komunitarioetan asko ikasten dela elikadura-subiranotasunari buruz. Tokiko nekazaritza-ekoizpena, sasoiko produktua, lurrerako sarbidea bera, ondoren gozatuko ditugun produktuak emango diguna. Eskala txikian bada ere, tamainaz eta ekoizpenez hornitu ezin bagara ere, ekoizle txikiak lurreratzeko aukera ematen du. Hazien eta horien ugalketaren gaia. Adibidez, Piparrikan, Nafarroako hazien bankuarekin lankidetzan aritzen da espezie autoktonoak mantentzen. Nekazaritzako ekoizpenean eta elikaduran funtsezko papera betetzen duten nekazarien eskubideak aitortzea. Alde batera utzi gabe ezaugarri horiek dituen baratze komunitario batek duen hezkuntza-osagaia, zeinak, gutxienez, aurretik izendatu diren osagai guztien garrantziaz kontzientziatzeko betebeharra baitu, komunitate-esparruan bertan praktikoki egiteko aukera izanik.
Zure ustez, zeintzuk dira hiri-baratze batek funtzionatzeko gakoak?
Uste dut, edozein proiektu komunitariotan bezala, gakoa baratzea kokatuta dagoen zonaldeko auzoan bertan dagoela. Piparrikaren kasuan, gogoan izan behar da ideia auzotar talde batetik sortu zela, baina auzoko jardunaldi batzuetan antolatutako gainerako auzo-mugimenduek babesten dutela. Horrek oso erraz egiten du erantzun positiboa. Hala ere, proiektuaren talde eragile edo dinamizatzaile bat behar da egunerokoa zuzendu, antolatu eta planifikatzeko. Garrantzitsua da talde eragile horrek laguntza izatea, bai eta beste lantalde batzuk ere, lehen aipatutako ezaugarriek definituta egon daitezkeenak: Hezkuntza, Genero, Baratzea (ekologia, haziak, landaketa), eraikuntza (birziklatzea eta berrerabiltzea), sortzen diren beharren eta proposamenen arabera. Ez da ahaztu behar espazio komunitario bat komunitateak berak, auzoak, iristen eta garatzen dituen proposamenez elikatzen dela.
Zer nolako harremana duzue beste hiri-baratzeekin? Zeintzuk ezagutzen dituzue?
Baratzeen arteko talde bat dugu, eta bertan ditugu hiriko auzoetan, Lorealdean (Ermitagaña-Mendebaldea), Krispillan (Txantrea) eta Baranpezan (Rotxapea) egin ziren baratze komunitarioko gainerako proiektuak. Gero, San Juango baratzea egongo litzateke, eta harekin harremanetan jartzea kostatu zaigu gehien, baina, azken batean, boluntarioen bidez funtzionatzen dute denek, eta ahal den lekura iristen dira. Hala ere, ez dago zuzeneko harremanik beste hiri batzuetako esperientziak ezagutzen badira, hala nola Bilbo, Zaragoza, Kanaria Handia, Madril edo Bartzelona. Lotura dugu Borraja komandoarekin, zeinak eremu degradatuetan edo erabiltzen ez direnetan jarduten baitu, baratze bat landatzeko nekazaritza-potentzialarekin. Bere misioa lurra babestea da, askoz ekologikoagoa eginez. Aurten, zorte handia izan genuen, haiek agroekologia eta iraunkortasuna lantzen dituen erakunde gisa aintzatetsi baitzituzten. Lantxotegirekin batera parte hartu dugu Erasmus+ proiektu batean, baratzezaintzan eta lorategietan trebatzeko esperientzia baitu. Proiektuaren izenburua “ikasteko gune irekiak tokiko komunitateetan” izan da, eta, besteak beste, Braunschweig, GmbH (Alemania) Helduentzako Hezkuntza Zentroak parte hartu du. Lan honetatik, tokiko komunitateetan ikasteko espazioen Jardunbide Egokien Gida argitaratu da hainbat hizkuntzatan, besteak beste Gaztelania eta Euskara.
Suposatzen dut lana oso urtaroen araberakoa izango dela. Ondo egokitzen al dira pertsonen konpremezuak urtaroekin?
Horretan, lurrak abantaila bat ematen digu, lanik handieneko garaia udaberria eta uda dira, eta une horietan jendeak gogo handiagoz hartzen ditu horrelako jarduerak. Eguraldi onak plazetara irtetera bultzatzen gaitu, espazio irekiez gozatzera eta baratze komunitario batek dituen ezaugarriez gozatzera. Ez duzu planik, eguzkiaz gozatzera irten eta han, hiriaren erdian, liburu bat irakurtzen ari den bizilagunarekin edo te-belarrak biltzera animatu den lagun batekin topo egin dezakezu, eta arratsalde horretan baratzea ureztatu egiten da, ilunabarrak hiriaren erdian naturaren arteko ilunabarraren irudi eder bat utzi baino lehen. Ahaztu gabe lanegun batzuk proposatuak ditugula, asteazken eta ostiraletan, non jende gehiago edo gutxiago dagoen, baina beti dago norbait han lanean. Eta udako txandak udan nahitaezko jarduera ureztatzeko, arduradun bat planteatzen da, baina inoiz ez da falta espazioaz gozatzen ari den eta laguntzera animatzen den norbaiten laguntza.